رویکرد عملی برای معتبرسازی روش و احراز صلاحیت دستگاه (بخش اول)

1- مقدمه

دستیابی به تولید تجاری داروهای ایمن و مؤثر برای سازندگان دارویی نیازمند به دست آوردن مقدار زیادی از داده‌های قابل اعتماد در طی مرحله توسعه هر محصول است. برای اطمینان از اینکه داده‌های قابل اعتماد مطابق با شیوه‌های رایج تولید صحیح (cGMPs) به دست آمده است، تمامی فعالیت‌های تجزیه‌ای و تحلیلی درگیر در فرایند، مستلزم پیروی از شیوه‌های تجزیه‌ای و تحلیلی صحیح (GAPs) است. GAPs می‌تواند به عنوان حد اعلای یک رویکرد سه ضلعی برای تولید و مدیریت داده‌ها شامل 1) معتبرسازی روش، 2) کالیبراسیون دستگاه‌ها و 3) آموزش در نظر گرفته شود.

2- رویکرد بر پایه ریسک برای توسعه دارویی

در ایلات متحده، اداره کل غذا و دارو (FDA) آمریکا کیفیت محصولات دارویی را با رویکردی دو طرفه تضمین می‌نماید که شامل بازنگری اطلاعات در برنامه‌های کاربردی و بازرسی از تولید برای انطباق با cGMP است. در سال 2002 میلادی اداره کل غذا و دارو به همراه مجمع جهانی (The global community) ابتکار عمل تازه‌ای را پیاده‌سازی نمودند،” کیفیت دارویی برای قرن 21: رویکرد بر پایه ریسک” که برای به روز رسانی و ارزیابی برنامه‌های رایج بر اساس اهداف زیر است:

• به روزترین مفاهیم مدیریت ریسک و رویکردهای سیستم کیفیت با هم ادغام شده‌اند در حالی که به صورت مداوم کیفیت تولید را تضمین نمایند؛
• ترغیب به استفاده از آخرین پیشرفتهای علمی در تکنولوژی و تولید داروها؛
• برنامه‌ بازنگری و برنامه بازرسی به طور هماهنگ و در جهت تقویت یکدیگر عمل کنند؛
• مقررات و استانداردهای تولید به طور پیوسته به کار گرفته شود؛
• منابع FDA به طور کارامدتر و مؤثرتر مورد استفاده قرار گیرند.

در زمینه معتبرسازی روش‌های تجزیه‌ای و احراز صلاحیت کارایی (PQ) دستگاه، قواعد و دستورالعمل بر پایه ریسک (Risk-based orientation) و سیاستهای مبتنی بر علم و استانداردها (Science-based policies and standards)، نیروهای جبری نهایی برای رویکرد بر پایه ریسک در فعالیتهای نامبرده است.

• دستورالعمل بر پایه ریسک (Risk-based orientation): برای تطابق با اصول مقررات تنظیم شده جدید جهت حفاظت از سلامت عمومی به طور کارامدتر، آژانس‌های تنظیم مقررات و شرکت‌های داروسازی بایستی سطح تلاششان متناسب با اهمیت ریسک باشد. محدودیت‌های موجود مانع پوشش متمرکز و یکنواخت بر تمام تولیدات و محصولات دارویی می‌شود.
• سیاستهای مبتنی بر علم و استانداردها (Science-based policies and standards): پیشرفتهای چشمگیری در علوم دارویی و تکنولوژی ساخت در طی دو دهه اخیر رخ داده است. اگرچه این دانش در حال پیشرفت است، ماهیت اساسی این تغییرات مستلزم یک ارزیابی کامل بر پایه علم است که تضمین کننده این امر است که قوانین کیفیت تولید بر پایه علم روز است و پیشرفتهای آتی در تکنولوژی را مد نظر دارد. همچنین علم جدید می‌تواند به طور چشمگیری در ارزیابی ریسک کمک و مشارکت نماید.

به منظور پیاده‌سازی رویکرد بر پایه ریسک برای کیفیت داروها راهنماهای ذیل که مؤثر بر روش‌های تجزیه‌ای و احراز صلاحیت دستگاه هستند، آغاز یا پیاده‌سازی شده است:

• FDA 21 Code of Federal Regulations (CFR) Part 11: Electronic Records Requirements.

این راهنما اهداف این عمل ابتکاری (risk-based approaches) را توضیح می‌دهد، موانع برای پیشرفت‌های علمی و تکنولوژی را برطرف می‌نماید، و مشوق استفاده از رویکرد بر پایه ریسک است.

• ICH (International Conference on Harmonization) Q9: Risk Management.

هدف این راهنما مدیریت ریسک برای بیماران 1)بر پایه علم، 2) از اطلاعات مربوط به محصول تولیدی، 3) فرایند و4) سهولت دسترسی است. سطح نظارت مورد نیاز متناسب با سطح ریسک برای بیماران و وسعت تولید و فهم فرایند است.

• FDA Guidance for Industry PAT: A Framework for Innovative Pharmaceutical Manufacturing and Quality Assurance.

این راهنما در نظر دارد که تشویق کننده به توسعه داوطلبانه، ساخت داروها به صورت خلاقانه و تکنولوژیهای تضمین کیفیت باشد. چهارچوب بر پایه ریسک و علمی مشخص شده در این راهنما، تکنولوژی تجزیه‌ای را پردازش می‌نماید، به طراحی ساخت دارو کمک می‌کند، ابزارهای جدید و کارامد جهت به کارگیری در ساخت محصول و تضمین کیفیت را توسعه داده و اجرایی می‌نماید؛ در حالی که سطح موجود از تضمین کیفیت محصول را حفظ کرده یا بهبود می‌دهد. همچنین هر نگرانی در ارتباط با معرفی و پیاده‌سازی تکنولوژی‌های جدید ساخت را برای تولیدکننده کاهش می دهد.

• FDA Guidance for Industry: Quality Systems Approach to Pharmaceutical cGMP Regulations.

یکی از اهداف این راهنما فراهم کردن یک چهارچوب برای پیاده‌سازی کیفیت توسط طراحی، بهبود پیوسته، و مدیریت ریسک در فرایند ساخت دارو است.

• FDA Guidance for Industry INDs: cGMP for Phase 1 Investigational Drugs.

این راهنما توصیه می‌کند که حمایت کنندگان و تولیدکنندگان فاز 1 مواد ریسکهای موجود در محیط تولید را در نظر بگیرند که ممکن است اثر معکوس بر نتایج کیفیت یک محصول دارویی تحقیقاتی داشته باشد.

پیاده‌سازی رویکرد بر پایه ریسک برای تأیید کارایی و معتبرسازی روش‌های تجزیه‌ای بایستی به طور همزمان انجام شود و نه به صورت مجزا. تنها از طریق یک طرح خوب و جامع برای تأیید کارایی دستگاه در کل سیستم آزمایشگاه است که داده‌های با کیفیت برای معتبرسازی روش تجزیه‌ای به دست خواهد آمد. آزمایشگاه متعاقباً می‌تواند هر دو تولیدکننده مواد آزمایش بالینی یا محصولات دارویی برای بیماران را حمایت نماید.  

گردآوری: دکتر نیلوفر اسکندرپور (واحد آنالیز دستگاهی-شرکت آرمان شیمی سنج)

Abbreviations:

Current Good Manufacturing Practices (cGMPs)

Good Analytical Practices (GAPs)

Food and Drug Administration (FDA)
Performance Qualification (PQ)

Reference:

C. Chan, H. Lam, X. M. Zhang, S. Jansen, P. Larson, C. T. Manfredi, W. H. Wilson, W. Winter, Overview of risk-based approach to phase appropriate validation and instrument qualification In: Practical approaches to method validation and essential instrument qualification, C. C. Chan, H. Lam, X. M. Zhang (Eds.), John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, 2010.